Tak zwana neopatrystyka była być może najbardziej wpływowym ruchem intelektualnym w dwudziestowiecznym prawosławiu. Ruch ten powstał z inpiracji rosyjskich emigrantów, Georgesa Florovsky’ego i Władimira Łosskiego, a następnie był rozwijany przez wielu autrów w rozmaitych krajach. Obecnie dziedzictwo neopatrystyki zaczęło wzbudzać coraz większe zainteresowanie badaczy. W naszym projekcie staramy się rozszerzyć studia nad neopatrystyką w dwóch ogólnych kierunkach. Po pierwsze, chcemy uzyskać bardziej adekwatny historyczny obraz ruchu neopatrystycznego. W szczególności przedstawimy pierwszą w świecie analizę życia i twórcości Myrrhy Lot-Borodine, zapomnianej teolożki, której prace do pewnego stopnia inspirowały cały ten ruch. Po drugie, proponujemy szczegółowe filozoficzne interpretacje pewnych wątków dziedzictwa neopatrystycznego. Naszym zdaniem prace Georgesa Florovsky’ego, Władimira Łosskiego, Johna Zizioulasa, Christosa Yannarasa czy Sergieja Chorużego zawierają oryginalne i ciekawe idee, które można włączyć w kontekst wsółczesnej metafizyki, filozofii religii i filozofii umysłu.

Philosophy in Neopatristics: New Figures and New Interpretations

We are going to study philosophical aspects of so-called “neopatristic synthesis” or “neopatristics”. It was probably the most influential movement in twentieth-century Orthodox thought, established by Russian emigrants Georges Florovsky (1893–1979) and Vladimir Lossky (1903–1958), and then continued in different ways in US, UK, France, Greece and other Orthodox countries. In our projectwe are going to discuss and develop the philosophical aspects of that heritage. We believe that neopatristics synthesis has also philosophical significance which might be investigated both in historical and systematic perspectives.

First, I would like to reintroduce to the mainstream history of philosophy, some more or less neglected figures of the neopatristic project. Particularly, I am going to study the life and works of Myrrha Lot-Borodine (1882–1954), which is one of the most important yet forgotten figures of neopatristic movement. Besides, I am going to study in details the relation between neopatristics and Russian religious philosophy. Second, together with my project collaborators, we are going to propose a fresh reading of some neopatristic works in the context of contemporary discussions. In metaphysics we are going to discuss the principles of trinitarian theology, Palamite concept of divine energy and the neopatristic idea of relations in the context of the contemporary discussions on the problem of universals, the theory of powers and dispositions and the ontology of relations. In philosophy of religion we would like to compare neopatristcs idea of religious experience with the position of so called reformed epistemology. Finally, in philosophy of mind we would like to interpret Palamite anthropology in the context of the theory of embodied mind, which was already successfully used for the interpretation of religious anthropology.

The project will fill the gap in the literature on neopatristics and give a more adequate historical image of this movement. In particular, the first extensive study of Lot-Borodine thought should change the usual picture of the beginning of neopatristics and inspire new historical research. The systematic works could be the beginning of the process of assimilation by contemporary philosophy the ideas of neopatristics, which have great philosophical importance. Metaphysical discussion on universals, powers and relations, debates in philosophy of religion on the nature of religious experience or discussion on the relation between mind and body should benefit from introduction of some new insights coming from neopatristics. The historical part of the project will be conducted according to the general methods of the history of ideas. In the systematic part of the project, we will adopt general standards of contemporary analytical philosophy.

Rezultaty/Wyniki projektu

Publikacje w czasopismach

1. A.V. Nesteruk, The DialoguebetweenTheology and Science as an Open-EndedHermeneutics of the Human Condition, „Journal of Siberian Federal University. Humanities&SocialSciences”2020, t. 13(8), Siberian Federal University, DOI: 10.17516/1997-1370-0645, s. 1338-1355.
2. T. Obolevitch, Myrrha Lot-Borodine – The First FemaleOrthodoxTheologian, „EuropeanJournal of Science and Theology” 2020, t. 16(3), Technical University of lasi, s. 119-127.
3. T. Obolevich, ЛосскийобязанФлоровскомувесьмамногим..., „Философическиеписьма. Русско-европейскийдиалог” 2020, t. 3(4), International Laboratory for the Study of Russian and EuropeanIntellectualDialogue, Higher School of Economics, Moscow, DOI: 10.17323/2658-5413-2020-3-4-219-229, s. 219-240.
4. P. Rojek, Piekący problemat Ingardena. Platonizm, uniwersalia i byty relacyjne, „Filozofia Nauki (The Philosophy of Science)” 2021, t. 29, Uniwersytet Warszawski, DOI: 10.14394/filnau.2021.0002, s. 109-138.
5. T. Obolevich, Andrzej Walicki w oczach myślicieli rosyjskich: o. Gieorgij Fłorowski i inni, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2021, t. 2., Komitet Nauk Filozoficznych PAN, Wydział Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, DOI: 10.24425/pfns.2021.137374, s. 113-125.
6. T. Obolevich, Двапатролога: ВладимирЛосский и о. ВасилийКривошеин, „Философскийполилог” 2021, t. 2, Uniwersytet w Sankt Petersburgu, DOI: 10.31119/phlog.2021.1.111, s. 119-132.
7. T. Obolevich, Франкуневозможноне «доверять»... СеменФранк и ГеоргийФлоровский, „VestnikPravoslavnogoSviato-TikhonovskogoGumanitarnogoUniversiteta, Seria I. Bogoslovie, Filosofia, 2021, t. 98, Prawosławny Uniwersytet Humanistyczny św. Tikhona, DOI: 10.15382/sturI202198.95-113, s. 95-113.
8. D. Biriukov, ‘Synergy’, ‘energy’ and ‘symbol’ in Pavel Florensky and Palamism, „Scottish Journal of Theology” 2021, t. 74(2), Cambridge University Press, DOI: 10.1017/S0036930621000326, s. 147-157.

Publikacje książkowe/rozdziały w publikacjach książkowych

1. T. Obolevich, Мирра Лот-Бородина. Историк, литератор, философ, богослов, Нестор-История, Санкт-Петербург 2020.
2. T. Obolevich, Myrrha Lot-Borodine (1882-1957), czyli o filozofii miłości, [w:] Kobiety w filozofii rosyjskiej. Filozofowie rosyjscy o kobietach,N. Orłova, L. Kiejzik(red.), Uniwersytet Zielonogórski, 2021, s. 145-152.

W obliczu skandalu wykorzystywania seksualnego małoletnich przez duchownych pojawia się pytanie o odpowiedzialność kościelnych przełożonych tych księży, którzy dopuścili się przestępstw. Na wokandach sądów powszechnych pojawiają się sprawy o odszkodowania od kościelnych osób prawnych (np. diecezji) za szkody wyrządzone przez duchownych. O ile problematyka odpowiedzialności prawnej ponoszonej przez przełożonego za działania podwładnego w doktrynie prawa polskiego (czy innych zagranicznych porządków prawnych) doczekała się licznych opracowań, w zakresie prawa kanonicznego tematyka ta nie została pogłębiona. Nierzadko zarzuca się Kościołowi katolickiemu, że ogranicza się jedynie do aktów natury religijnej i duchowej w miejsce egzekwowania od biskupów konkretnych form odpowiedzialności prawnej.

Podjęty projekt badawczy zmierza do wypełnienia tej luki. Jego podstawowym celem naukowym jest dokonanie kompleksowej i szczegółowej analizy oraz systematyzacji zagadnienia odpowiedzialności kanonicznoprawnej – karnej, dyscyplinarnej i cywilnej (odszkodowawczej) – biskupów diecezjalnych Kościoła katolickiego za nadużycia seksualne popełniane przez podległych im duchownych. Inspiracją do podjęcia pogłębionego studium nad ustawodawstwem kościelnym w tym zakresie jest wydanie przez papieża Franciszka listu apostolskiego motu proprio Come una madre amorevole z 4 czerwca 2016 r. oraz listu apostolskiego motu proprio Vos estis lux mundi z 7 maja 2019 r. Pierwsza z wymienionych ustaw jest przełomowa, bowiem po raz pierwszy w historii Kościoła ustanowiona została procedura usuwania biskupów z urzędu za zaniedbania czy bezprawne działania, które spowodowały szkody konkretnym osobom bądź całej wspólnocie. W drugiej natomiast ustanawia się m. in. karę za utrudnianie albo unikanie przez biskupów świeckich lub kanonicznych dochodzeń karnych bądź administracyjnych za przestępstwa seksualne popełnione przez duchownych.

Ogólna hipoteza projektu badawczego brzmi: Biskupi diecezjalni ponoszą nie tylko odpowiedzialność moralną i duchową, ale także odpowiedzialność kanoniczną (karną, dyscyplinarną i odszkodowawczą) za przestępstwa seksualne wobec małoletnich popełnione przez podległych im duchownych. Odpowiedzialność ta jest skonkretyzowana i przybiera różne formy, stosownie do przepisów prawa kanonicznego. Aby określić podstawy prawne tej odpowiedzialności, zostanie dokonana szczegółowa analiza przepisów prawa kanonicznego, która zmierza do uzyskania odpowiedzi na pytania: Na ile pozycja kanoniczna duchownego podległego biskupowi może być porównywalna do relacji między pracodawcą a pracownikiem? Czy każda czynność duchownego jest w ramach prawa kanonicznego ściśle reglamentowana i podana nadzorowi ze strony biskupa, czy też duchowny dysponuje pewnym zakresem autonomii w działaniu, a jeśli tak, w jaki sposób rozkłada się odpowiedzialność za szkody ewentualnie wyrządzone przez duchownego?

Liczne przepisy prawa kanonicznego konkretyzują obowiązki spoczywające na biskupie w tej dziedzinie: dopuszczanie do święceń tylko tych, którzy cieszą się odpowiednimi kwalifikacjami, troska o formację duchową i intelektualną duchowieństwa, czuwanie nad dyscypliną duchowieństwa, zwłaszcza w dziedzinie wstrzemięźliwości i celibatu, i właściwe reagowanie na sygnały o możliwych nadużyciach, powierzanie urzędów i funkcji właściwym osobom, posiadającym odpowiednie kwalifikacje i odwoływanie tych, których posługiwanie przynosi szkodę, czuwanie nad tym, by nie udzielać upoważnienia do spowiadania duchownym, którzy nie mają wymaganych kwalifikacji do pełnienia tej delikatnej posługi. Zaniedbania biskupa względem tych powinności mogą stanowić o jego winie w wyborze lub nadzorze.
W zakres odpowiedzialności prawnej biskupa za czyny niedozwolone popełnione przez podległych mu duchownych wchodzi również obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody. Zastanawiające jest, że papieskie dokumenty z 2016 r. i 2019 r. pomijają ten obowiązek milczeniem. W studium poświęconym odpowiedzialności prawnej biskupów należałoby zatem dociekać przyczyn milczenia ustawodawcy kościelnego w tej sprawie, a jednocześnie opisać naturę szkody wyrządzonej zaniedbaniem biskupa oraz wskazać sposób jej naprawienia.

Zamiarem autorów projektu badawczego jest to, by opublikowane wyniki badań przyczyniły się nie tylko do lepszej aplikacji prawa w zakresie wewnątrzkościelnym, ale były użyteczne się również na szerszym polu – w doktrynie prawnej w ogóle, a przede wszystkim orzecznictwie sądów powszechnych. Sądy polskie w rozpoznawaniu spraw w zakresie odpowiedzialności cywilnej diecezji lub innych osób prawnych Kościoła katolickiego powołują się na przepisy prawa kanonicznego. Jest to nie tylko uzasadnione, ale wręcz konieczne dla sprawiedliwych rozstrzygnięć. Nie sposób sprawiedliwie ocenić winy i odpowiedzialności biskupa diecezjalnego bez rzetelnego odniesienia się do przepisów prawa kościelnego w tej materii. W wymiarze społecznym projekt winien przyczynić się do upowszechnienia wiedzy i podniesienia świadomości prawnej w zakresie odpowiedzialności prawnej biskupów Kościoła katolickiego za przestępstwa popełniane przez podległych im duchownych. Dotyczy to zarówno samych zaangażowanych w ewentualne spory na tym tle, jak również całej społeczności (kościelnej i pozakościelnej). Wydaje się pożądane, by taka świadomość prawna przyczyniała się do odpowiedzialnych ocen kształtowanych w opinii publicznej w kontekście skandalu wykorzystywania seksualnego małoletnich w Kościele.

Rezultaty/Wyniki projektu

Ks. dr hab. Piotr Majer, UPJPII w Krakowie, Kanoniczna odpowiedzialność biskupów Kościoła katolickiego za nadużycia seksualne wobec małoletnich popełnione przez podległych im duchownych.
ID: 446984, nr rej. 2019/33/B/HS5/024

Zaprezentowanie wyników częściowych

Lata 2020–2021

A) Konferencja/sympozjum

• 25 maja 2021 r., dr Aleksandra Brzemia-Bonarek, Jak procedować w przypadku spraw, o których dowiadujemy się w ramach procesu małżeńskiego? w: „Szkolenie dla oficjałów, pracowników sądów kościelnych oraz osób zaangażowanych w prowadzenie procesów dotyczących wykorzystania seksualnego małoletnich”, Platforma Zoom, 24-26 maja 2021 r. Organizatorzy: Centrum Ochrony Dziecka, Akademia Ignatianum, Biuro Delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży Fundacja Świętego Józefa KEP.
• 8 czerwca 2021 r., ks. dr hab. Piotr Majer, prof. UPJPII: „Odpowiedzialność kanoniczno prawna przełożonych kościelnych w związku z przestępstwami seksualnymi swoich podwładnych”, w: Ogólnopolska konferencja naukowa: „Polityka publiczna wobec przestępczości seksualnej”, Platforma Zoom, 8 czerwca 2021 r. Organizatorzy: Centrum Analiz Kryminalistycznych, Uniwersytet Warszawski, Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji.
• 18 listopada 2021 r., ks. dr hab. Piotr Majer, Odpowiedzialność prawna w Kościele, Przełożony - podwładny. Kraków, 18 listopada 2021 r. Status duchownego. Czy ksiądz jest pracownikiem biskupa? Sympozjum naukowe zorganizowane przez Wydział Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II.
• 18 listopada 2021 r., ks. dr hab. Piotr Majer: wystąpienie na 390 zebraniu plenarnym Konferencji Episkopatu Polski na temat nowelizacji kanonicznego prawa karnego, w tym zagadnienia odpowiedzialności prawnej biskupa, Częstochowa-Jasna Góra.
• 6 grudnia 2021 r., ks. dr hab. Piotr Majer, Odpowiedzialność biskupa za swoje prezbiterium w kontekście przestępstw seksualnych popełnianych przez duchownych, w: Przyczyny i procedury utraty stanu duchownego w aktualnym prawodawstwie Kościoła katolickiego, Międzynarodowa Konferencja Naukowa zorganizowana przez Wydział Prawa Kanonicznego UKSW w Warszawie.
• 8–10 czerwca 2021, dr Aleksandra Brzemia-Bonarek, uczestnictwo w międzynarodowej konferencji „55° Colloquium di Diritto Canonico” organizowanej przez Papieski Uniwersytet Gregoriański w Rzymie poświęconej nowelizacji prawa karnego kanonicznego.

B) Wydarzenie popularyzujące naukę
W ramach tej działalności miały miejsce szkolenia, komentarze prasowe i wywiady powiązane z badaniami grantowymi kierownika i wykonawcy.

Rok 2020:

1. Piotr Majer, Vademecum dot. nadużyć seksualnych, 20.07.2020.
   https://www.ekai.pl/ks-prof-piotr-majer-o-vademecum-dot-naduzyc-seksualnych/,
   https://wiez.pl/2020/07/20/watykanskie-vademecum-czyli-kosciol-chce-sprawiedliwie-rozstrzygac-kazde-zgloszenie/.
2. Piotr Majer, Status bp. Janiaka zostanie określony dopiero po zakończeniu postępowania, 17.10.2020.
   https://www.ekai.pl/status-bp-janiaka-zostanie-okreslony-dopiero-po-zakonczeniu-postepowania/.
   

Rok 2021:

1. Piotr Majer, Pedofilia to haniebne przestępstwo - komentarz do zapowiedzi nowelizacji kanonicznego prawa karnego, 18.05.2021.
   https://kair.ekai.pl/depesza/601826/show,
   https://www.niedziela.pl/artykul/68218/Ks-prof-Piotr-Majer-pedofilia-to-haniebne,
   https://www.ekai.pl/ks-prof-piotr-majer-pedofilia-to-haniebne-przestepstwo/,
   https://wiez.pl/2021/05/19/naduzycia-seksualne-wobec-maloletnich-jak-zabojstwo/.

C) Inne formy upowszechniania wyników
Ze względu na ogólnospołeczne zainteresowanie zagadnieniem odpowiedzialności prawnokanonicznej biskupów w aktualnym prawie kościelnym powstały trzy publikacje kierownika grantu o charakterze popularnonaukowym.

Rok 2020:

1. Piotr Majer, Dochodzenie w sprawie biskupa, „Przewodnik Katolicki”, 2020, nr 24, 14.06.2020, s. 62.
   

Rok 2021:

1. Piotr Majer, Kary dla biskupów, „Przewodnik Katolicki”, 2021, nr 15, 11.04.2021, s. 62.
2. Piotr Majer, Prawo trzeba egzekwować, „Tygodnik Powszechny”, nr 24, 13.06.2021 r., s. 10.
   https://www.tygodnikpowszechny.pl/prawo-trzeba-egzekwowac-167976.
3. Piotr Majer, Przełożony kościelny a „notitia criminis” w sprawie zastrzeżonego dla Kongregacji Nauki Wiary przestępstwa przeciwko VI przykazaniu Dekalogu, „Annales Canonici” 17 92021) 2, DOI: 10.15633/acan.4159, s. 49–81.
4. Piotr Majer, Czy biskup diecezjalny może wpływać na decyzje swego sądu? Refleksje na kanwie wypowiedzi Papieża Franciszka do Trybunału Roty Rzymskiej z 29 stycznia 2021 r., „Rocznik Nauk Prawnych”, Tom XXXI, nr 2 – 2021, DOI: https://doi.org/10.18290/rnp21312-9, s. 167–197.
5. Piotr Majer, The Lifting of „pontifical secrecy” and the relationship between the state and Church systems of justice in the subject matter of sex offences against minors, „Acta Iuris Stetinensis”, 2020, No. 1 (29), DOI: 10.18276/ais.2020.29-08, s. 101–126.

Osoby zakonne odgrywają ważną rolę w społeczeństwie. Prowadzą działalność duszpasterską, naukową, oświatową, charytatywną, kulturalną, wydawniczą i sportową. Z różnymi przejawami ich obecności i pracy spotykamy się niemal codziennie, nie zawsze jednak potrafimy określić motywy i rozmiar tych działań. Niekiedy zdobycie takiej wiedzy dodatkowo utrudnia brak publikacji na ten temat. Dotyczy to między innymi założonego pod koniec XII wieku przez św. Jana de Matha Zakonu Najświętszej Trójcy i Niewolników, czyli trynitarzy.

Głównym zadaniem, jakie założyciel postawił przed nową wspólnotą zakonną, był wykup chrześcijańskich niewolników z rąk pogańskich. Ta niezwykła działalność stała się najpierw powodem przybycia zakonu do Polski w roku 1685 na zaproszenie króla Jana III Sobieskiego, a następnie przyczyniła się do jego szybkiego rozwoju. Na terenach dawnej Rzeczypospolitej powstało ponad trzydzieści klasztorów, a polscy trynitarze dokonali osiemnastu wypraw redempcyjnych, w następstwie których wolność odzyskało ponad pięćset osób. Zajmowali się również działalnością duszpasterską, wychowawczą i patriotyczną. Kres tej chlubnej historii położyła kasata zakonów w okresie zaborów. Pamięć o niej przetrwała jednak w zakonie, który wielokrotnie podejmował działania mające na celu odnowienie swoich struktur w Polsce. Ostatecznie udało się to w roku 1985 wraz z powrotem do kraju o. Jerzego Kępińskiego i rozpoczęciem przez niego budowy klasztoru we wsi Budziska. W 2000 roku do fundacji na terenie diecezji sandomierskiej dołączyła kolejna – w Krakowie. Początkowo krakowska wspólnota pełniła jedynie funkcję domu formacyjnego. Obecnie prowadzi również działalność apostolską polegającą na kierowaniu Domem Pomocy Społecznej. Zakonnicy z tej wspólnoty pełnią ponadto posługę kapelanów więziennych w dwóch krakowskich jednostkach penitencjarnych.

Celem projektu jest całościowe przedstawienie sposobów realizacji charyzmatu trynitarskiego w Polsce. Ponieważ charyzmat zakonu określa i determinuje jego misję w Kościele, podjęte badania pozostają w ścisłym związku z zagadnieniem dziedzictwa i działalności zakonu trynitarzy na ziemiach polskich. Mam więc nadzieję, że przyczynią się do poszerzenia wiedzy na ten temat.
Realizując wyznaczony cel, zamierzam odpowiedzieć na pytanie, czy polscy trynitarze dokonali pewnych adaptacji charyzmatu do rodzimych warunków i wypracowali własne formy jego realizacji. Przemawia za tym fakt, iż działalność zakonu w Polsce obejmuje z przerwami okres trzech stuleci. Ponadto będę chciał się dowiedzieć, jak przebiegał na terenie Rzeczypospolitej proces rozwoju zakonnego charyzmatu oraz czy Polacy przyczynili się do rozwoju charyzmatu św. Jana de Matha. Trynitarze w swej ponad osiemsetletniej historii różnie bowiem rozumieli i realizowali własną misję, co wynika z dynamicznej natury charyzmatu, sprawiającej, że podlega on ciągłemu rozwojowi. Wprowadzając w życie powyższe założenia, analizuję dokumenty Kościoła na temat teologii charyzmatu oraz zasadniczych elementów charyzmatu trynitarskiego. Badam również obszerny materiał źródłowy dotyczący historii i przejawów naszego zakonnego charyzmatu. Najistotniejszym przedmiotem moich badań są dokumenty źródłowe dotyczące historii i działalności trynitarzy w Polsce.
Niniejszy projekt naukowy pozostaje w ścisłym związku z tematem rozprawy doktorskiej przygotowywanej przeze mnie w Katedrze Historii Duchowości Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Wojciecha Zyzaka.

Przystępuję do badań nad tym zagadnieniem z kilku powodów. Pierwszym jest próba zaspokojenia potrzeby całościowego opracowania tego tematu. Ponadto uważam charyzmat trynitarski za niezwykle aktualny. I to nie tylko ze względu na nieustanne doniesienia o prześladowaniach chrześcijan, lecz także z uwagi na zawarte w nim idee powszechnego braterstwa, solidarności międzyludzkiej, troski o potrzebujących, na które jest ogromne zapotrzebowanie społeczne. Nie bez znaczenia są również moje osobiste zainteresowania. Prezentowany projekt badawczy jest naturalną kontynuacją badań przeprowadzonych podczas powstawania pracy magisterskiej poświęconej charyzmatowi założyciela trynitarzy św. Jana de Matha i jego współczesnym realizacjom. Stanowi również dopełnienie innych moich działań popularyzujących wiedzę o zakonie trynitarzy.

Rezultaty/Wyniki projektu

Publikacje w czasopismach

1. J. Kowalski, Il problema della persecuzione nel continente europeo. L’esempio della Polonia e il contributo del trinitari polacchi, „Estudios Trinitarios”, Secretariado Trinitario, Salamanka.

Publikacje książkowe/rozdziały w czasopismach książkowych

1. J. Kowalski, Realizacja charyzmatu trynitarskiego w Polsce, Księgarnia Akademicka Sp. z o. o., Kraków.

Wygłoszone referaty:

• Referat wygłoszony podczas sympozjum z okazji trzechsetlecia poświęcenia kościoła św. Ferdynanda w Livorno (Włochy) w 2017 roku przez M. J. Kowalskiego pt. Il culto di Gesù Nazareno: espressione del carisma trinitario.
• Referat wygłoszony podczas konferencji w Miami pt. The Faces of Christian Persecution: Religious. Political, and Secular Extermism, w 2019 roku przez M. J. Kowalskiego pt. Il problema della persecuzione nel continente europeo. L’esempio della Polonia il contributo del trinitari polacchi.

Celem projektu było przeprowadzenie badań nad historią najnowszą oraz sytuacją obecną Ormian katolików, zamieszkujących w Armenii i Gruzji. Punktem wyjścia było założenie, iż zmieniające się na przestrzeni ostatnich 200 lat warunki społeczno-kulturowe (narodziny i dominacja współczesnego nacjonalizmu jako podstawowej kategorii identyfikacyjnej, ateizacja i uniformizacja i etatyzacja społeczeństwa w czasach radzieckich, dywersyfikacja wzorców i rosnąca mobilność społeczeństwa czasów postsowieckich) oraz geopolityczne (przesiedlenia ludności ormiańsko-katolickiej, ludobójstwo Ormian w Turcji w drugiej dekadzie XX wieku, powstanie, siedemdziesiąt lat istnienia i upadek ZSRR) znajdują się w bezpośredniej relacji z postrzeganymi w kategoriach procesualnych i dyskursywnych zjawiskami z zakresu pamięci, tożsamości i religijności badanej grupy.

W trakcie trwania projektu udało się znaleźć odpowiedź na szereg pytań dotyczących m. in. dynamiki kształtowania się tożsamości religijnej Ormian katolików, praktykowania i transmisji religijności w czasach sowieckich i postsowieckich, kształtowania się struktur i strategii transnarodowych wśród Ormian katolików.

Celem projektu była analiza ontologicznych podstaw tożsamości społecznej. Elementarna ontologia życia społecznego zakłada istnienie aktorów wchodzących w stosunki społeczne. Pojęcia te odpowiadają analizowanym w ontologii kategoriom przedmiotów i relacji. W naukach społecznych zakłada się, że relacje społeczne w jakie wchodzą jednostki mogą mieć dla nich konstruktywny charakter. Projekt postawił hipotezę, że na gruncie ontologii przekonanie to można analizować w terminach ontologicznej teorii relacji zewnętrznych i wewnętrznych.

Projekt miał charakter interdyscyplinarny, co znalazło swoje bezpośrednie odzwierciedlenie w przyjętej metodzie badawczej, która łączyła w sobie narzędzia wypracowane na gruncie historii i antropologii kulturowej. Część historyczna badań skupiała się na kwerendzie archiwalnej w wyselekcjonowanych wcześniej ośrodkach archiwalnych (Erywań – Armeńskie Archiwum Państwowe oddział Archiwum Partii Komunistycznej Armenii, Tbilisi – Archiwum Historyczne Gruzji oddział Archiwum Historii Najnowszej, Rzym – Archiwum Kongregacji Propagandy Wiary).

Zgromadzony materiał został poddany szczegółowej analizie i opisany. Została przeprowadzona szczegółowa krytyka źródeł, gdyż część z nich została wydana przez sowieckie organy bezpieczeństwa. Materiał następnie opracowany za pomocą metody porównawczej (sytuacja Ormian na tle pozostałych grup wyznaniowych; katolicy, protestanci, muzułmanie w tym na tle prawodawstwa sowieckiego, prześladowań wiernych przez organy bezpieczeństwa, represji w stosunku do duchowieństwa) i socjologicznej (funkcjonowanie religii w państwie sowieckim). Zanalizowany został także archiwalny materiał prasowy z lat 1920–32.

Celem proponowanych badań jest refleksja antropologiczna ukazywania nowych perspektyw nad dogmatem trynitarnym, nie tylko w samym procesie przekazywania wiary, ale także w samej świadomości znaczenia i licznych uwarunkowań teologii, ufundowania nowej systematyki i dydaktyki w obszarze trynitologii opartej na badaniach historycznych. celem proponowanych badań jest również zapoznanie polskiego czytelnika z dwoma tekstami źródłowymi obecnymi we współczesnej, ogólnoświatowej dyskusji naukowej w obszarze teologii dogmatycznej: Panarionu Epifaniusza oraz Listów Tymoteusza I, patriarchy Bagdadu.

Celem projektu jest weryfikacja dokonań ekumenicznych na obszarze Polski w okresie 1964–2014. Chodzi o próbę całościowego spojrzenia na rozwój ekumenii w Polsce po II Soborze Watykańskim przez pryzmat działalności naukowej i duszpasterskiej wybitnych polskich ekumenistów tego okresu, wywodzących się z czterech chrześcijańskich tradycji wyznaniowych: katolickiej, prawosławnej, ewangelickiej i starokatolickiej.

Tak zarysowany problem badawczy można ująć w postaci dwóch zasadniczych pytań:

1. Jak przebiegał proces rozwoju ruchu ekumenicznego w Polsce po II Soborze Watykańskim?
2. Jaki jest wkład poszczególnych ludzi i Kościołów chrześcijańskich w Polsce w rozwój ekumenizmu?

Celem jaki stawia przed sobą praca badawcza pod tytułem Zbawienie człowieka w myśli filozoficznej Paula Tillicha jest konstrukcja narzędzi filozoficznych jakimi posługuje się Tillich chcąc wyrazić przesłanie chrześcijańskie. Ontologia, jaką posługuję się Paul Tillich jest niejasna i budzi wątpliwości co do interpretacji pojęć egzystencja i esencja.

Celem projektu jest fenomenologiczne określenie znaczenia i roli człowieka przezwyciężającego warunki i ograniczenia jego egzystencji. określenie sposobu w jaki człowiek radzi sobie z targającymi nim lękami i niepokojem są kluczowe dla tak podjętego tematu. Myśli Paula Tillicha są stosunkowo mało znane w polskojęzycznej myśli filozoficznej.

Współczesne nurty myślowe naznaczone są zradykalizowanym antydogmatyzmem. Co najmniej od czasów Kartezjusza pęd człowieka ku wiedzy niepowątpiewalnej stał się wyznacznikiem racjonalności. Kantowskie sapere aude i proklamacja wieku dojrzałości rozumu wzmocniły dodatkowo i ostatecznie odrzucenie wszelkich autorytarnych pewników. Do tego wszystkiego dołączyła się jeszcze rewolucja naukowa zapoczątkowana w XVII wieku, która zaowocowała nową koncepcją wiedzy ewoluującej, nieustannie przekraczającej dotychczasowe schematy myślowe, metody i paradygmaty. Racjonalność stała się zradykalizowaną otwartością na możliwość dalekosiężnych zmian całych systemów pewników. Myśleć to być w drodze. Nauka i prawdziwa wiedza w takiej perspektywie nie zna dogmatów.

Jak można się łatwo domyślić, dogmatyka katolicka w takiej perspektywie stała się synonimem nieoświeconego oportunizmu poznawczego. Pojawiły się oczywiście próby przeformułowania zadania i metody dogmatyki. Zawężały się one jednak najczęściej do bezkrytycznego przyjmowania krytycyzmu kantowskiego. Z drugiej strony teologowie, którzy nie chcieli zgodzić się na przemyślenie całości prawd wiary wewnątrz nowych przestrzeni skonstruowanych przez Kanta i rozwój nauk empiryczno-matematycznych musieli wycofać się do intelektualnego getta, przyjmując często postawę wrogą jakiemukolwiek dialogowi interdyscyplinarnemu w dziedzinie principiów poznawczych.

Dodatkowo do tego zewnętrznego kryzysu wiary i teologii dogmatycznej dołączył się jej wewnętrzny kryzys spowodowany brakiem twórczych relacji z uniwersum wiedzy w jego dzisiejszym kształcie i stanie. W dużej mierze dogmatyka, rozumiana tu jako spójny wykład prawd wiary, opiera się ciągle na przestarzałym paradygmacie arystotelesowskim. Prezentowany projekt rości sobie ambicje do przekroczenia tej dziejowej wyrwy, która przynosi szkodę nie tylko teologii, ale i globalnej kulturze. Chodzi po pierwsze o ukazanie paradoksalnie niedogmatycznej struktury i natury dogmatyki chrześcijańskiej, po drugie zaś o prezentację możliwości wykorzystania nowych metod myślenia wewnątrz dogmatyki. W istocie rzeczy projekt metodologicznej odnowy dogmatyki wydaje się być szansą do przekroczenia zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych przeszkód, które blokują rozwój dogmatyki jak i jej owocnych interakcji z innymi dziedzinami myślenia, blokując przez to szerszy dialog dogmatyki z nowożytnością i możliwość jej krytycznego wpisania w obecne millieu. Ogromną potrzebą chwili jest wykazanie otwartości myślenia dogmatycznego na całe spektrum współczesnych zdobyczy wiedzy o człowieku i świecie przez niego zamieszkiwanym.

Tak rozumiana odnowa dogmatyki otwierająca ją na inne dyscypliny i modyfikująca jej wewnętrzną dynamikę nie jest próbą zerwania z jej tradycyjnym dziedzictwem, co mogłoby okazać się zamachem na jej wewnętrzną tożsamość, ale jest próbą zdynamizowania i otwarcia jej tradycyjnych treści na nowe konteksty. Innymi słowy jest to próba ustawienia tradycyjnych prawd dogmatycznych, (które słusznie roszczą sobie pretensje do miana absolutnych), w zupełnie nowych perspektywach, tak by światło innych dziedzin mogło wydobyć z tradycyjnych jej twierdzeń zupełnie nowe odcienie znaczeniowe, korespondujące z nowymi kontekstami (naukowymi, kulturowymi itp.).

Projekt składa się z szeroko zakrojonych badań nad naturą dogmatyki w relacji do zawartości współczesnej epistemologii z wielością metodologiczną jej właściwą. Chodzi o przebadanie możliwości twórczej relacji dogmatyki w perspektywie nowych metod właściwych naukom humanistycznym i filozofii oraz postawienie pytania o możliwe relacje w tym względzie miedzy teologią dogmatyczną a naukami ścisłymi. Ostatecznie chodzi o stworzenie zbiorowej monografii podejmującej temat dogmatyki w interakcji z różnymi dziedzinami naukowymi, która akcentowałby jej odnowę metodologiczną i interdyscyplinarną wrażliwość. Monografia taka miałby za zadanie nie tylko informować w nowy pogłębiony sposób o treściowej zawartości dogmatyki, ale i prezentować ją samą jako dyscyplinę otwartą i prężnie rozwijającą się.

O jakie pola interakcji chodzi? Po stronie humanistyki o naukę o literaturze, historię, sztukę i film. Po stronie filozofii, przede wszystkim o filozofię analityczną, hermeneutykę (w tym filozofię dialogu) i fenomenologię. Te dziedziny współczesnej filozofii oferują ciekawe perspektywy. Fenomenologia skłania dogmatykę do głębszej refleksji nad fenomenalną strukturą i naturą Objawienia. Hermeneutyka zaś uczy traktować dogmat jako rozmowę w kontekstach. Osobno na uwagę zasługuje również perspektywa wprowadzana dzisiaj przez wielokształt metodologii nauk ścisłych. Istotny dialog w tym względzie powinien zostać podjęty z psychologią i socjologią, nie mówiąc już o fizyce, biologii czy kognitywistyce. Każda z tych nauk może stanowić twórczą platformę pogłębienia samorozumienia dogmatyki jak również istotne wyzwanie dla niej.

Celem niniejszego projektu było poznanie i prezentacja wyrażeń określanych przez naukę prawa terminem „klauzule generalne” zawartych w fundamentalnych aktach normatywnych Kościołów i innych związków wyznaniowych, których stosunki z Rzecząpospolitą Polską są określone przez indywidualne ustawy. Obecnie jest 15 takich związków wyznaniowych. Wyrażenia, które badano są nieostre. Ich znaczenie ustala się przez odwołanie do systemów wartości charakterystycznych dla danego związku religijnego.

Prawo religijne, czyli prawo wewnętrzne związków wyznaniowych różni się od prawa polskiego. Ta inność wynika z pochodzenia prawa religijnego czy zasadniczego celu tego prawa. W konsekwencji, prawodawca religijny odwołuje się do innego systemu wartości niż ustawodawca polski.

W trakcie badań skontaktowano się z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi w celu uzyskania danych dotyczących ich endogenicznego prawa oraz źródeł doktrynalnych będących źródłem wartości. Przeprowadzono kwerendy w specjalistycznych bibliotekach w kraju i za granicą.

Główną metodą użytą w tym projekcie była metoda analizy tekstów normatywnych, czyli endogenicznych ustaw Kościołów i innych związków wyznaniowych.

Projekt kompleksowo naświetlił zagadnienie prawa endogenicznego związków wyznaniowych, a szczególnie problem klauzul generalnych. Konkretnym wynikiem prac badawczych było sformułowanie jasnych wniosków i wskazówek dla organów władzy publicznej, dotyczących tego, w jaki sposób prawnicy zajmujący się na co dzień prawem polskim powinni obchodzić się z prawem Kościołów i innych związków wyznaniowych w procesie dokonywania wykładni i aplikacji prawa, które przecież jest dla nich prawem obcym.

Wyniki przeprowadzonego projektu mogą także posłużyć jako źródło wiedzy dotyczącej kościołów i innych związków wyznaniowych działających w Polsce, ich statusu prawnego oraz form realizacji prawa do wolności religijnej.

Wyniki badań przeprowadzonych w ramach opisywanego projektu były szeroko przedstawiane na konferencjach naukowych oraz zostały opublikowane w monografii autorstwa Piotra Kroczka zatytułowanej Prawo wewnętrzne związków wyznaniowych w perspektywie organów władzy publicznej. Klauzule generalne wydanej w Krakowie w 2017 r., a także w artykułach naukowych.

The description of the research project number UMO-2014/13/B/HS5/01482
financed by National Science Centre titled The General Clauses in the Law of the Churches and Other Religious Organizations Whose Relations with the Republic of Poland Are Determined by the Laws.

The aim of the project was to examine and present the expressions known in the jurisprudence as “general clauses” and contained in the fundamental internal laws of the Churches and other religious organizations whose relations with the Republic of Poland are determined by individual statutes. Currently, there are 15 such religious organizations. The expressions that were under investigation are unclear. Their meaning is determined by the reference to the systems of values characteristic of the individual religious organization.

Religious law, that is, law of religious organizations differs from the Polish law. The distinctness emerges from the origin of religious law and the main aim of the law. As a consequence, a religious legislator refers to a different system of values than the Polish legislator.

The research involved contact with the Churches and other religious organizations in order to obtain data regarding their endogenic law and doctrinal sources as well as their concomitant values. Also, preliminary surveys of the specialized library holdings were carried out.

The main method used in the project was the analysis of the legal texts, that is, endogenic Church and other religious organizations laws.

In a comprehensive way, the project illuminated the problem of endogenic law of religious organizations, and especially the problem of general clauses. The considerable outcome of the work was the formulation of clear conclusions and clues for the organs of public authority who treat the law of the Churches and other religious organizations in the challenging process of interpretation and application of the law which is, truly speaking, foreign to them.

The outcome of the project can also serve as a source of information about the Churches and other religious organizations that operate in Poland, their legal statutes, and forms of realization of the right to religious freedom.

The results of the research project in question were presented during scientific conferences and were published in a monograph written by Piotr Kroczek, titled Prawo wewnętrzne związków wyznaniowych w perspektywie organów władzy publicznej. Klauzule generalne (Internal Law of Religious Organizations in the Perspective of Organs of Public Authorities: General Clauses), published in Kraków in 2017, as well as in many other scientific articles.

Celem projektu było zbadanie relacji ekumenizm – liturgia w nowych wspólnotach życia ewangelicznego powstałych w Europie Zachodniej w ostatnich pięćdziesięciu latach. Do analizy wybrano sześć wspólnot, które w swoim charyzmacie i apostolstwie otwierają się na postawę, która została nazwana „ekumenicznością”. Są nimi: Ekumeniczna Wspólnota z Taizé, Monastyczne Wspólnoty Jerozolimskie, Ekumeniczna Wspólnota z Bose, Wspólnota Błogosławieństw, Wspólnota Chemin Neuf oraz rzymskie Centro Ezio Aletti.

Rezultaty badań dotyczących specyficznych cech liturgii wyżej wymienionych wspólnot w kontekście ekumenicznym są następujące:

1. Wspólnym źródłem dla wszystkich wspólnot jest nauczanie Soboru Watykańskiego II i jego wizja liturgii, ekumenizmu i Kościoła. Jednak celebracje wspólnot bardzo często odwołują się także do innych źródeł liturgii, teologii, duchowości i mistyki, którymi są: tradycja żydowska, doświadczenie chrześcijaństwa wschodniego oraz odwołanie się do praktyk Kościoła niepodzielonego. To zaś prowadzi do konkretnego zaangażowania się w wysiłki zmierzające do jedności wszystkich uczniów Chrystusa.
2. Wszystkie wspólnoty cechuje „postawa ekumeniczności”, polegająca na otwarciu się na każdego człowieka i na konkretnych wysiłkach zmierzających do poszukiwań dróg jedności. Wielopowołaniowość, otwarcie na tzw. nowy monastycyzm czy czerpanie z doświadczeń ruchu charyzmatycznego to konkretne wymiary postawy ekumeniczności poszczególnych wspólnot.
3. Liturgia jest jednym z najważniejszych miejsc ewangelizacji i apostolatu wspólnot. Bardzo dużą wagę przywiązują one do piękna celebracji i podkreślają te jej aspekty, które mogą przyciągnąć, zainteresować i zainspirować współczesnego człowieka. Stąd tak wielki nacisk na prawdziwość znaków, dopracowane śpiewy i muzykę, odpowiednio dobrane światło, ruch i procesje, przemyślany program ikonograficzny kościołów i kaplic oraz charakterystyczna organizacja przestrzeni liturgicznej.
4. Projekt badawczy „Ekumeniczne aspekty liturgii w posoborowych wspólnotach życia ewangelicznego” pozwolił na ukazanie liturgii jako naturalnej przestrzeni do życia w jedności oraz ekumenizmu jako autentycznego znaku czasu dla współczesne Kościoła.

Celem projektu była naukowa prezentacja zagadnienia ordynacji kobiet w Kościołach i Wspólnotach chrześcijańskich w kontekście dialogu ekumenicznego. W badaniach zostały uwzględnione zarówno Kościoły i Wspólnoty kościelne dopuszczające praktykę ordynacji kobiet, jak i Kościoły odrzucające tego rodzaju praktykę. W prezentacji stanowiska obydwu grup Kościołów zwrócono uwagę na historię kształtowania się świadomości lub/i praktyki oraz formułowane racje zmierzające do uzasadnienia własnego stanowiska. W końcu, interesujący nas problem ordynacji kobiet został ukazany w świetle dokumentów międzywyznaniowych dialogów ekumenicznych. W tym kontekście ordynacja kobiet jawi się nie tylko jako temat dialogu, ale także jako istotny problem i poważna przeszkoda na drodze do pełnej jedności chrześcijan.

Tak określony cel badawczy został ujęty w formie pytań: Jaka jest historia wprowadzenia ordynacji kobiet w poszczególnych Kościołach i Wspólnotach chrześcijańskich? W jaki sposób Kościoły i Wspólnoty chrześcijańskie, które dopuszczają ordynację kobiet, uzasadniają swoje stanowisko w tej sprawie? Mając zaś na uwadze przeciwne stanowisko niektórych Kościołów w badanej kwestii zbadano również: Które Kościoły odrzucają praktykę ordynacji kobiet? A co za tym idzie, jak te Kościoły motywują swoje stanowisko w tym względzie? W końcu, spoglądając na problem kapłaństwa ministerialnego kobiet w perspektywie ekumenicznej, podjęto badania: Co na temat ordynacji kobiet mówią dokumenty międzywyznaniowych dialogów ekumenicznych? Jakie istnieją możliwości ekumenicznego porozumienia w tej materii? Dzięki szczegółowym kwerendom bibliotecznym, oraz naukowym badaniom w oparciu o zastosowane metody udało się zrealizować wszystkie wyznaczone cele, udało się odpowiedzieć na wszystkie postawione pytania.

Efektem końcowym projektu jest monografia naukowa, prezentująca w sposób kompleksowy problem ordynacji kobiet nie tylko w aspekcie wyznaniowym, ale także ekumenicznym. Przedłożona praca ma charakter nowatorski. Należy zauważyć, iż w polskiej literaturze naukowej nie istniała aż do tej pory żadna monografia prezentujące w sposób systematyczny i całościowy to zagadnienie. Istotnie, polska literatura naukowa dotycząca badanej problematyki ograniczała się zasadniczo do pojedynczych artykułów, prezentujących stanowisko Kościołów chrześcijańskich w sprawie ordynacji kobiet lub wybrane dokumenty dialogu ekumenicznego odnoszące się do badanej kwestii. Na temat ordynacji kobiet istnieje wprawdzie obszerna literatura obcojęzyczna. Niemniej jednak ze wstępnych badań wynika, że również w literaturze światowej aż do tej pory brakowało integralnego i syntetycznego ujęcia interesującego nas zagadnienia, które uwzględniałoby najnowsze wyniki badań tego tematu w poszczególnych Kościołach chrześcijańskich i aktualne rezultaty międzywyznaniowych dialogów ekumenicznych.

Podjęty problem badawczy ma także duże znaczenie ekumeniczne. Wynika to między innymi z faktu, że ordynacja kobiet stanowi bardzo trudny i delikatny problem w relacjach między Kościołami i Wspólnotami chrześcijańskimi. Kwestia ta była też w sposób bezpośredni lub pośredni podejmowana w wielu międzywyznaniowych dialogach ekumenicznych. Prezentacja badanego zagadnienia w perspektywie ekumenicznej pozwoliła na lepsze poznanie owoców dotychczasowych dialogów oraz perspektyw porozumienia w sprawie ordynacji kobiet. W końcu, podjęty problem badawczy stał się istotny nie tylko dla poszczególnych Kościołów i relacji międzykościelnych, ale także dla procesu przemian, zachodzących w Europie i w świecie, który ogarnia najważniejsze dziedziny życia społecznego, kulturowego i politycznego. Istotnie, szerszym tłem dla sporu o kapłaństwo kobiet są toczące się w łonie współczesnej kultury zachodniej dyskusje wokół roli i miejsca kobiety w dzisiejszych strukturach społecznych, feminizmu i równouprawnienia płci. W tym kontekście brak zgody na ordynację kobiet bywa interpretowany jako rodzaj dyskryminacji. Wszystko to wskazuje na szczególną aktualność i znaczenie najnowszej monografii na ten temat. Zrealizowany projekt wniósł niewątpliwie swój wkład w rozwój teologii ekumenicznej. Pozwolił na pogłębienie wiedzy na temat ministerialnego kapłaństwa kobiet. Przyczynił się do lepszego rozumienia roli kobiety w Kościele oraz w społeczeństwie. Stanowi też niewątpliwie impuls do dalszych badań nad tym szerokim i złożonym zagadnieniem.

Celem projektu jest zbadanie potencjału opozycji niesystemowej w Rosji od czasu dojścia do władzy Władimira Putina w 2000 roku. Opozycją niesystemową w Rosji nazywamy te ugrupowania, ruchy polityczne, grupy społeczne, które krytycznie odnoszą się do obecnego systemu politycznego (umownie nazywanego putinizmem lub systemem Putina), koncentrując wysiłki na próbach zmiany tego systemu. Opozycja niesystemowa w Rosji jest faktycznie opozycją wobec władzy, w przeciwieństwie do opozycji systemowej, którą można określić jako opozycję przy władzy, czyli w gruncie rzeczy lojalną wobec elity kremlowskiej i będącą elementem tzw. limitowanego pluralizmu w Rosji.

Rezultatem badań ma być odpowiedź na dwa pytania:

1. Jak dalece na chwilę obecną jest prawdopodobna zmiana układu relacji między władzą i opozycją niesystemową?
2. Czy jest możliwy wzrost znaczenia opozycji niesystemowej w dzisiejszej Rosji?

Hipotezą badawczą, stawianą w projekcie jest przekonanie, że wzrost znaczenia opozycji niesystemowej zależy od:

• jej umiejętności artykulacji i agregacji interesów społeczeństwa rosyjskiego,
• wzrostu niezadowolenia społecznego z obecnego systemu politycznego.

Metodą badawczą wykorzystywaną w trakcie pracy nad projektem będzie analiza systemowa przeprowadzona na poziomie analizy mikrosystemwej, odnoszącej się do badania poszczególnych elementów systemu politycznego.

Niezbędne jest zastosowanie badań jakościowych, które pogłębią wiedzę na temat opozycji poprzez wywiady z jej przedstawicielami oraz rosyjskimi politologami. Badania jakościowe pozwolą uzyskać pełniejszy obraz działań opozycji niesystemowej w Federacji Rosyjskiej oraz oceny tych działań przez inne podmioty. Autor projektu sięgnie również do badań fokusowych, których zadaniem jest rekonstrukcja wzorów myślenia, postrzegania i oceniania przez społeczeństwo rosyjskie określonych zjawisk  życia społecznego i politycznego.

Projekt przyczyni się nie tylko do lepszego zrozumienia kultury politycznej współczesnej Rosji, a w szczególności kulturowych uwarunkowań wertykalnej struktury władzy, ale także pogłębi wiedzę na temat wąsko opisanego do tej pory w literaturze przedmiotu aspektu relacji władza-opozycja w rzeczywistości rosyjskiej.

Głównym rezultatem projektu będzie przygotowanie monografii oraz co najmniej 3 artykułów (w języku angielskim i rosyjskim) poświęconych:

• ewolucji rosyjskiego systemu politycznego ze zwróceniem uwagi na aspekt walki z opozycją niesystemową,
• analizie haseł i programów politycznych opozycji niesystemowej i ich recepcji w społeczeństwie rosyjskim.

Głównym celem projektu badawczego było rozwinięcie filozofii moralnej Thomasa Nagela i powiązanie jej z wybranymi elementami współczesnej, neoarystotelesowskiej etyki cnót. Nagel jest wpływowym współczesnym myślicielem, osadzonym w tradycji anglo-amerykańskiej. Rozwinął koncepcję współwystępowania wewnętrznego i zewnętrznego punktu widzenia jako dwóch nieredukowalnych do siebie perspektyw. Idea ta miała znaczący wpływ na jego propozycję dotyczącą typologii racji do działania.

Pomimo, że Nagel jest filozofem wszechstronnym i wnikliwym, w pewne kwestie się nie zagłębia lub w ogóle ich nie porusza. W związku z tym podjęto próbę rozwinięcia jego koncepcji i nadania jej bardziej praktycznego wymiaru. Na podstawie przeprowadzonych analiz wzmocniono argumentację Nagela na rzecz prawomocności zaproponowanych typów racji oraz wzbogacono ich charakterystykę. Następnie wykazano, że możliwe jest powiązanie zaproponowanej typologii racji z podstawowymi ideami myśli Arystotelesowskiej, takimi jak idea złotego środka, mądrości praktycznej i cnoty jako głównej kategorii związanej z kształtowaniem charakteru. Zyskuje na tym nie tylko propozycja Nagela, uzyskując element stabilizujący i możliwość jej praktycznego wykorzystania oraz utrwalenia w praktykach moralnych, ale również etyka cnót, która zostaje wzbogacona o dyspozycję do ważenia różnych typów racji. Ponadto wykazano, że aplikacja typologii racji – w szczególności wzięcie pod uwagę racji podmiotowo względnych – umożliwia etykom cnót zwrócenie większej uwagi na kwestię dopuszczalnych metod i pomaga ujawnić oraz złagodzić problemy etyczne istniejące wewnątrz samej etyki cnót.

Przeprowadzone badania obejmują trzy główne obszary: filozofię moralną Nagela, etykę cnót oraz współczesne badania w obszarze nauk empirycznych. Podejście interdyscyplinarne umożliwiło uzyskanie poszerzonej perspektywy i pozwoliło ukazać w nowym świetle takie zagadnienia jak racjonalność, motywacja, podmiotowość i natura ludzka.