Planowane działania mają na celu prześledzenie ewolucji programowej Francuskiej Partii Komunistycznej (PCF) po wydarzeniach 1968 r. – w latach 70. i 80. XX wieku, aż do końca zimnej wojny. W założeniu jest to kontynuacja analizy przemian francuskiego marksizmu (a także francuskiej radykalnie lewicowej sceny politycznej), podjętej w monografii „Konieczność rewolucji? Francuscy marksiści a wydarzenia maja i czerwca 1968” (Toruń 2021). Wybrane ramy czasowe określone są z jednej strony przez wydarzenia roku 1968, które także dla francuskich komunistów okazały się przełomowe, przynosząc w kolejnych latach znaczący spadek poparcia zarówno dla samej partii, jak i marksistowsko-leninowskiej ideologii, a z drugiej – przez kolejny moment zwrotny, jakim stał się rozpad bloku wschodniego i koniec zimnej wojny. Wybrane dwie dekady stanowią dla francuskich komunistów okres przemian programowych, których najbardziej dobitnym wyrazem jest przyjęta w latach 70. XX wieku doktryna eurokomunizmu, wśród twórców której znalazł się także przywódca PCF, Georges Marchais. To również okres, w którym szeroko pojęta lewica doszła do władzy, co także musiało przyczynić się do zrewidowania radykalnego z zasady programu.

Zaplanowane działania zostaną zrealizowane poprzez kwerendę w archiwum, a także bibliotekach specjalistycznych i historycznych Paryża. Umożliwi ona między innymi identyfikację najważniejszych dylematów teoretycznych stojących przed marksizmem francuskim w latach 70. i 80. XX wieku. Artykuł lub artykuły zbierające wnioski z kwerendy zostaną opublikowane w języku angielskim.

Rezultaty/Wyniki projektu

Planowane działania mają na celu odnalezienie materiałów archiwalnych zawierających recenzje pracy habilitacyjnej Karola Wojtyły. Zaplanowano trzy kwerendy archiwalne w polskich archiwach. Dodatkowo zostaną również sprawdzone dokumenty dotyczące recenzentów pracy habilitacyjnej Karola Wojtyły. Odnalezione materiały zostną przetranskrybowane do edytowalnej wersji elektronicznej, aby nie narażać materiałów archiwalnych na skanowanie czy innego rodzaju niekorzystne światło. Odnalezienie teczek z recenzjami byłoby pierwszym krokiem i przygotowaniem do realizacji większego projektu badawczego (planowanego jako OPUS), który miałby na celu odkrycie przyczyny zmiany nastawienia Wojtyły do fenomenologii.

Rezultaty/Wyniki projektu

Trzecie abecadło duchowe Francisca de Osuny nie było jedną z tych książek, które Teresa od Jezusa jedynie pobieżnie przeczytała, ale jedną z tych, które dogłębnie sobie przyswoiła i jedyną, którą nazwała swoim „mistrzem”. Świadkowie jej życia, zeznający w toku procesów mających na celu wyniesienie jej na ołtarze, wspominali jak na przestrzeni wielu lat widywali ją z dziełem Osuny w ręku.

Szczegółowym celem planowanego projektu jest określenie relacji między Księgą życia Teresy od Jezusa a Trzecim abecadłem duchowym Francisca de Osuny. Badanie umożliwi zweryfikowanie hipotezy o występowaniu zamierzonej, intertekstualnej zależności między obydwoma tekstami. Stwierdzenie owej zależności, stanowić będzie z kolei punkt wyjścia do dalszego, pogłębionego studium terezjańskiej recepcji dzieła franciszkańskiego mistyka w jej słynnej autobiografii oraz wpływu tejże na rozumienie dzieła przez czytelnika.

Jakkolwiek badacze nie poddają w wątpliwość samego wpływu Osuny oraz reprezentowanej przez niego tradycji teologicznej na Teresę, nie panuje już wśród nich podobna zgoda co do charakteru, zakresu jak i znaczenia tego wpływu. Nie powstało też dotąd wyczerpujące studium, które stawiałoby sobie za cel określenie owego wpływu w sposób bardziej systematyczny i zorganizowany, pozwalając tym sposobem na wyjaśnienie istniejących rozbieżności. Jednocześnie współczesny rozwój w dziedzinie hermeneutyki i teorii literackiej, prowadzący między innymi do powstania studiów intertekstualnych, dostarczając nowoczesnych podejść i metod, może przyczynić się do uzyskania we wspomnianej sprawie większej jasności a może nawet ostatecznego rozwiązania niektórych problemów.

Ponieważ doktryna której nauczał Osuna cechowała się wysoce praktycznych charakterem, a także dlatego, że jej recepcja prze Świętą była zapośredniczona przez jej doświadczenie, należy mieć nieustannie na uwadze ów fakt, włączając go do oryginalnego modelu analizy intertekstualnej, który zostanie opracowany na potrzeby niniejszego studium.

Czy występują dostateczne przesłanki przemawiają za podjęciem tego rodzaju intertekstualnej lektury? Jakie korzyści mogłyby z niej wynikać dla lepszego zrozumienia myśli i życia Świętej? Na czym polega oryginalność i samodzielność św. Teresy? Jak ustosunkowywała się do autorytetu? Jakie znaczenie przypisywała w życiu duchowym metodzie, a jakie indywidualnej kreatywności? Podejmowane badanie stanowić będzie okazję dla poszukiwania odpowiedzi na te i podobne pytania, które potraktowane w perspektywie ogólnej nawet dziś nie straciły nic ze swojej aktualności.

Jednym z elementów planowanego studium będzie nadto przebadanie zachowanego do dziś egzemplarza Trzeciego abecadła duchowego, którym według tradycji posługiwała się Święta. Z uwagi na widniejące na nim materialne ślady częstej lektury, w postaci licznych wyróżnień i komentarzy naniesionych na tekst dzieła, może ono stanowić zupełnie wyjątkowe świadectwo dialogu Świętej z Trzecim abecadłem duchowym, a także – pośrednio – z jego autorem.

Gdyby tak nakreślone przedsięwzięcie zakończyło się powodzeniem, otrzymalibyśmy swoisty klucz hermeneutyczny, otwierający przed nami perspektywę właściwszego, historycznie uprawomocnionego odczytywania zarówno życia jak i dzieła św. Teresy. Przy jego pomocy dałoby się zapewne w większym stopniu uniknąć nieporozumień oraz skorygować pewne błędne ujęcia, osłabiając tym samym wymowę ideologicznych prób interpretowania spuścizny Świętej. Ponadto publikacja rezultatów podjętej pracy mogłaby znacząco przyczynić się do popularyzacji postaci jak i ważnego dzieła Francisca de Osuny na gruncie polskim.

Rezultaty/Wyniki projektu

Celem projektu jest przedstawienie historii i specyfiki kontaktów oraz relacji zależności między polskimi klasztorami duchaków, a domem generalnym tego zakonu w Rzymie, od czasu fundacji pierwszego klasztoru w Polsce w 1220 roku, aż do kasaty męskiej gałęzi w Polsce w 1783 roku.

Zakon Ducha Świętego de Saxia – jak brzmiała pełna nazwa zakonu duchaków – został założony pod koniec XII wieku przez Gwidona z Montpellier w celu opieki nad ubogimi, potrzebującymi, chorymi oraz porzuconymi dziećmi. Około roku 1220 biskup krakowski Iwo Odrowąż ufundował klasztor i szpital w Prądniku pod Krakowem, a w 1244 roku duchacy przenieśli się do Krakowa. Wkrótce powstały nowe fundacje, m.in. w Sandomierzu, Kaliszu, Sławkowie i Łańcucie. Do czasu kasaty w 1783 roku przez niemal sześć stuleci zakon prowadził rozwiniętą działalność opiekuńczą – przy klasztorach prowadzone były szpitale, z których największy, w Krakowie, był jednocześnie głównym szpitalem miasta. Zakon podejmował też dzieła duszpasterskie i edukacyjne, m.in. prowadząc szkołę dla porzuconych dzieci przyjętych pod opiekę zakonu.

Od początku istnienia w Polsce, aż do roku 1741 zakon w Polsce był pod względem prawnym zależny od zewnętrznych struktur. Początkowo był to klasztor w Wiedniu, skąd bracia przybyli w XIII wieku. Od XIV wieku zależność od Wiednia ustała na rzecz Rzymu – centralnej siedziby głównego przełożonego zakonu zwanego preceptorem. Ponieważ męska gałąź zakonu działała w Polsce przez 563 lat, w zależności od epoki, uwarunkowań politycznych i społecznych zmieniał się poziom zależności, metody komunikacji, częstotliwość kontaktów, ich rodzaj oraz zakres kompetencji rzymskiego domu wobec polskich klasztorów. Dzięki stałej relacji z domem rzymskim, Kraków i polskie klasztory należały do europejskiej sieci klasztorów podległych macierzy. Źródła wskazują na kontakty Krakowa z klasztorami w Wiedniu oraz na terenie Czech, gdzie Polacy pełnili funkcje przełożonych. Źródła dokumentują także obecność rzymskich braci w roli wizytatorów m.in. w XV w. oraz w połowie XVII w.

Wstępna kwerenda w archiwach rzymskich, zwłaszcza Archivio di Stato di Roma wykazała istnienie obszernego materiału badawczego dla proponowanego tematu. Wstępnie zidentyfikowane źródła znajdują się także w Apostolskim Archiwum Watykańskim oraz w archiwach w Wiedniu i w Czechach. Analiza tych źródeł pozwoli na ustalenie rodzaju relacji oraz zależności w każdym z okresów, ich nasilenia oraz wynikających z nich konsekwencji – decyzji personalnych, wpływu na profil działalności oraz na życie zakonne.

Podjęte badania będą stanowić pierwszą próbę kompleksowego opracowania zagadnienia kontaktów między Rzymem a klasztorami w Polsce. Nie powstały bowiem do tej pory żadne prace dotyczące stosunków zewnętrznych zakonu w Polsce. Brakuje również prac porównawczych w odniesieniu do klasztorów tego zakonu w innych krajach.

Projekt przyczyni się do lepszego poznania rodzajów zależności panujących w strukturze wewnątrz zakonu duchaków, a także samej działalności duchaków na ziemiach polskich. Ożywione w ostatnich latach zainteresowanie badaczy historią Zakonu Ducha Świętego poza Italią pozwala przypuszczać, że efekty projektu spotkają się z zainteresowaniem za granicą. Wydaje się także, że uzyskane wyniki staną się cennym narzędziem dla badań z zakresu innych dziedzin nauki, jak socjologia historyczna, opieka społeczna, historia medycyny oraz historia prawa. Z racji planowanego wydania wyników w języku obcym, praca może stać się narzędziem w analizach porównawczych dotyczących historii innych zakonów w Europie.

Rezultaty/Wyniki projektu

Wiek XX był czasem totalitaryzmów i okrucieństwa. Primo Levi zadał pytanie o możliwość istnienia Boga w obliczu tragedii Auschwitz, która to tragedia miała negować fundamentalne założenia chrześcijaństwa i judaizmu o istnieniu wszechmogącego, miłosiernego Ojca ludzkości. W tym samym, XX wieku rozwijała się bujnie polska mistyka – począwszy od dwudziestolecia międzywojennego wzrosła ilość świadectw z kręgu tzw. mistyki przeżyciowej, którą w tym okresie reprezentowały m. in.: s. Faustyna Kowalska, Aniela Salawa, s. Bernardyna Jabłońska, s. Elżbieta Czacka. Polskie teksty mistyczne XX wieku przedstawiają wyrazisty koncept relacji człowieka z Bogiem – powstając w konkretnym dziejowym „tu i teraz”, są fascynującym dokumentem kształtowania się określonego typu tożsamości.

Głównym celem projektu jest więc odpowiedź na pytanie: kim jest polski homo mysticus XX wieku? Jak można go opisywać, analizując ślady, jakie podmiot, w całym bogactwie swojego „ja” uwikłanego w historię, kulturę, tradycję i język, pozostawił w zapisie tekstowym? W jaki sposób tekst – podczas pogłębionej analizy – odkrywa tajemnicę o stojącej za nim podmiotowości? W trakcie badań istotne będzie dla nas nie tyle odkrycie mistyka jako indywiduum, ile zbadanie, czy w obrębie badanych przez nas tekstów występuje charakterystyczny na polskiej mistyki XX wieku typ podmiotowości. Typ ten będziemy się starali określić, analizując materiały archiwalne, rękopisy pozostawione w zakonnych archiwach, często niewydane drukiem. Nie mając oczywiście dostępu do samej rzeczywistości doświadczenia mistycznego, zasadniczym polem badawczym czynimy tekst mistyczny, względem którego formułowane są hipotezy i prowadzone będą badania empiryczne.

Mając na uwadze aktualny dyskurs akademicki, będziemy się starali sprawdzić, czy wyodrębnione w nim typy podmiotowości (np. syllepsis wg Ryszarda Nycza, modele podmiotowości nowoczesnej wg Charlesa Taylora) mogą stać się dobrymi narzędziami opisu dla podmiotowości polskiego homo mysticus XX wieku, jeśli typ taki będzie dało się wyróżnić na podstawie analiz porównawczych. Skupiając się na podmiotowości, jej zakorzenieniu kulturowym i historycznym, jej uwarunkowaniach związanych z rzeczywistością języka i światem pojęć, staramy się wpisać nasz projekt w fundamentalne na gruncie badań nad mistyką pytanie: istnieje jedna mistyka czy wielość mistyk?
Stawiając w centrum naszej refleksji badawczej podmiotowość z całym jej bagażem, którego ślady – jak zakładamy – można odnaleźć w materii tekstu, osadzamy nasze prace w teoretycznometodologicznym nurcie kontekstualnym w badaniach nad mistyką (inna nazwa to „nurt pluralistyczny”), do którego przedstawicieli należą badacze mistyki o światowej renomie – Steven T. Katz i Bernard McGinn. Przyjmując proponowane w tym systemie metody, zamierzamy sprawdzić ich funkcjonalność w odniesieniu do polskiej mistyki XX wieku i – jeśli okaże się to konieczne i możliwe – uzupełnić je, poprawić, doprecyzować aparat pojęciowy.

Dlaczego podejmujemy wskazany temat? Polska mistyka XX wieku, choć niektórzy jej przedstawiciele są szeroko znani w świecie (np. s. Faustyna Kowalska), pozostaje w większości zapomniana. Część dzieł, zalegając w kościelnych archiwach, nie jest powszechnie dostępna w formie drukowanej. Ogromna część polskiej mistyki znajduje się wyłącznie w kręgu zainteresowania teologów – niewiele jest więc przekrojowych, interdyscyplinarnych opracowań, brakuje również aktualizowania wiedzy w obrębie metodologii pracy z tego typu materiałem. Dotychczas fundamentalna kwestia podmiotowości, tak istotna dla nauk humanistycznych, nie została opracowana w odniesieniu do polskich tekstów mistycznych XX wieku. Projekt ma zapełnić tę lukę, dając jednocześnie sposobność do rozwoju pozaakademickiej debaty dotyczącej tożsamości religijnej Polaków. Zrozumienie polskiej mistyki XX wieku pozwoli zrozumieć istotny składnik naszej kultury – tym samym przyczyni się do lepszego zrozumienia innych tradycji religijnych.

Zarówno artykuł naukowy (w języku polskim i angielskim), jak i planowana monografia naukowa w języku polskim mają popularyzować nie tylko wiedzę o polskiej najnowszej mistyce (w kraju i za granicą), ale także poszerzyć świadomość na temat możliwości kulturowego, historycznego i językowego uwikłania „ja” współczesnego człowieka religijnego. Gdy zrozumiemy to uwikłanie i wynikające z niego różnice na podstawie analiz świadectw z przeszłości, łatwiejszymi staną się dialog i międzyreligijne porozumienie, tak istotne w XXI wieku. Być może poszukując odpowiedzi na pytanie, jaka jest podmiotowość polskiego mistyka XX wieku, uda się także cząstkowo sprawdzić, dlaczego wiek totalitaryzmów nie położył ostatecznego kresu „istocie religijnej”. Proponowane przez nas badania otwierają więc szeroką perspektywę nie tylko w aspekcie teorii tekstu mistycznego i ogólnej teorii mistycznego doświadczenia, ale także szerzej: funkcjonowania współczesnego „homo religiosus”.

Rezultaty/Wyniki projektu